Ik heb mijn leerlingen heel even gezien op Google Hangouts. Allemaal in een schermpje van een paar pixels. Hoe zou het met ze zijn? Is het experiment aan het lukken? Ze zitten vast, net als ik. Al hun hobby's, sportclubs, scouts liggen stil. Vrienden zijn er alleen nog virtueel. Ze praten met je via apps en schermen. Voelen ze zich opgesloten of vrijer dan op normale dagen? De school is weggevallen. Maar hobbies ook. Dezelfde situatie kan voor de ene een bevrijding en voor de andere een gevangenis zijn. Vrijheid zit in je hoofd. Dit cadeau zou ik leerlingen graag geven. De mogelijkheid om jezelf te bevrijden. Het zou fijn zijn als ze genieten van hun eilandbestaan en de vertraging gebruiken om op een persoonlijke ontdekkingsreis te gaan. Misschien zijn ze ook boeken aan het ontdekken, verhalen aan het schrijven of ingenieuze ‘Rube Goldberg-machines’ aan het bouwen met knikkers, een bureaulamp, een stoel, balpennen, gommen en rolletjes plakband.

Er wordt van leerkrachten verwacht dat ze huiswerk doorsturen. De overheid, directie en ouders rekenen erop. Iedereen is bang dat leerlingen stil zullen vallen en achterop raken. Achter op wat? We hebben deze race zelf bedacht. Waarom kunnen we het niet een beetje loslaten? Het schoolproject vandaag is een erfenis van de Renaissance. Humanisten in de 15de eeuw waren heel ambitieus. Zij wilden alles weten en doen om zo mens te worden. Universele mensen kennen alle vissen van alle rivieren, schilderen schilderijen, spelen muziek, bestuderen de sterren en beklimmen steile bergen. Ze zouden ook zoveel mogelijk leerstof, overhoringen en examens willen doen. Maar Humanisten wilden ook terug naar de bron. Ze stelden alles in vraag. Punten zijn een externe motivatie. Uit onderzoek blijkt dat het vooral handig is bij repetitieve taken. We maken inderdaad meer oefeningen wanneer we er een beloning voor krijgen. Diezelfde ‘punten’ staan echter in de weg zodra je vraagt om ‘out of the box’ en kritisch te denken. Juist dat heb ik voor mijn vak nodig. Leerlingen moeten niet alle ontdekkingsreizigers en de gevaren routes onthouden. Ik heb liever dat ze zelf nadenken over de ontdekkingsreizen en dit kunnen gebruiken als ze naar de wereld kijken. Renaissance mensen zouden het hier mee eens zijn. Zij leerden niet voor punten maar om meer mens te worden. Waarom houden we ons vandaag zo krampachtig vast aan rapporten en de volledigheid van jaarplannen? Ik snap dat niet alle scholen hetzelfde zijn en dat je waarschijnlijk in verschillende studierichtingen een andere strategie nodig hebt en toch lijkt me dit fundamenteel.

De minister van onderwijs maakt zich zorgen omdat er door de lockdown maatregelen tien procent lestijd verloren dreigt te gaan. Laten we er goed over nadenken. Levert meer leerstof sowieso betere prestaties op? Leerlingen doen mee aan dit spel. Ze zijn zelf ook geïnvesteerd in punten en bezorgd dat ze ‘achterop’ raken. Er zit een competitief element in ons. Een hoog spel gehalte kan leerlingen motiveren om dingen te leren. Er is niets mis met oefeningen snel en volledig invullen om hoge punten te halen maar het is een trucje. Echt leren is zoveel meer. Ik denk dat leerlingen beter presteren als ze het echt willen omdat ze de leerstof zelf interessant vinden. Anders ben je gewoon een ‘host’ in Westworld. Studeer omwille van de schoonheid van het verhaal en waar het je naartoe brengt. Wanneer je dit eenmaal voelt zijn die punten niet meer zo belangrijk. Dit besef moeten we leerlingen meegeven. Het lukt niet altijd maar laten we er naar streven. Dat is iets anders dan nu haastig en uit gewoonte, het programma er doorheen duwen. Er is zoveel tijd als we zelf maken. Dat hoeven geen extra lessen in de grote vakantie te worden. Dat laatste is weer ingegeven door angst om vertraging op de lopen. Het is jammer dat er door de corona crisis lessen wegvallen. Ik deel de ambitie van humanisten maar niet het koppig vasthouden aan volledigheid. Alsof je met geschiedenis ooit klaar bent. ‘Zo beste leerlingen dit was de Nieuwe Tijd.’ ‘Op dertig juni is alles gezegd.’ Nee... hoe meer boeken je leest hoe meer je beseft dat er nog zoveel meer is. ‘Slim is hij die weet wat hij niet weet’.

We willen allemaal het schooljaar ‘halen’. Wat een vreemd idee. Elk jaar voelen leerlingen die het niet gehaald hebben zich dom. Ik ben een humanist. Iedereen kan alles leren. Het is alleen een kwestie van tijd. Heb je de leerstof snel genoeg onder de knie? ‘Zo niet, jammer. Het was nu of nooit.’ Ik zit gelukkig op een sociale school die dit probeert te verzachten maar ik draai al jaren mee in dit systeem. Wie bepaalt deze timing en waarom? Het wordt opgelegd door het ministerie van onderwijs. Vanuit de politiek komt de druk om leerlingen zo snel mogelijk te laten doorstromen. Er is een drang naar schaalvergroting en standaardisering van lessen en examens. Er wordt voor gepleit onder het mom van eerlijkheid maar het is vooral efficiënter en goedkoper. Zo komen we dus bij geld terecht. Is het onderwijs een dienst aan de samenleving die ons welzijn wil vergroten en ons intellectueel wil optillen of is het er om bedrijven van werknemers te voorzien? Waarom zijn we bang om lestijd te verliezen? Het is ingewikkeld. Onderwijs heeft meerdere functies. Dat is oké. Wij moeten deze evenwichten bewaken. Humanisten gingen ook steeds achter de schermen kijken. Ik stel voor dat jij dat ook doet. We zitten in een verhaal dat steeds maar vooruit gaat. Alles moet groter worden. Aandeelhouders willen winst maken. Ik ben daar niet perse tegen maar wel als het het enige verhaal wordt. Als groeien vanzelfsprekend is dan is deze corona crisis inderdaad een grote bedreiging. In spelletjes moet je soms strategisch durven verliezen. Je doet een zet achteruit om daarna sterker terug te komen. Op dit moment wil niemand het groeimodel loslaten. Daarom deze paniek-operatie waarin we leerlingen overladen met oefeningen, op die en die bladzijde van het handboek.

Ik twijfel aan de meerwaarde van makkelijk door te sturen opdrachten uit een handboek. Het is bandwerk dat je positie als leerkracht verzwakt. Wat ga je doen wanneer beleidsmakers beseffen dat apps of robots dat ook kunnen? Onze meerwaarde zit in creëren van bewustzijn. Zou er al een app zijn die dat kan? Een website die leerlingen niet alleen oefeningen laat maken maar ze er zelf over laat nadenken. Het beste huiswerk maakt zichzelf overbodig. Als je ervoor kan zorgen dat leerlingen bewust hun leerproces in handen nemen dan zijn ze vertrokken en hebben ze je huiswerk niet meer nodig. Hebben ze de juiste mindset, om als een wetenschapper onderzoekend naar alles te kijken en ze te zien hoe boeiend de wereld geworden is. Op dat moment zijn leerlingen vertrokken en vallen ze hopelijk nooit meer stil. Huiswerk wordt nu voorbijgestoken door de realiteit. Deze crisis is één grote opdracht. Laat de handboeken maar even liggen. Je kan veel leren door nu om je heen te kijken. Er zullen een paar onderwerpen onbesproken blijven dit jaar. Onthoud je uit het secundair onderwijs echt specifieke leerstof? Met wat geluk blijven er enkele ervaringen hangen. Wel, dit is een ervaring. ‘Ik zat in het zesde jaar toen het Corona virus uitbrak’, ga je de rest van je leven zeggen.

Er is ineens een overdaad aan apps en programma's om online te praten: Discord, Smartschool live, Zoom, Hangouts, Duo, Meet, Google Classroom, Prezi video, Tabletop Generator, Circles. ‘We gaan alles digitaal doen. Dit is de toekomst’, zegt iedereen enthousiast. Ik sta ervoor open maar heb wel mijn bedenkingen. Mijn leerlingen zitten vast op hun eiland. Hoe kan ik ze daar bereiken? Welke opdracht stuur ik ze door? Kan de les geschiedenis misschien digitaal doorgaan? Instructiefilmpjes zijn niet helemaal hetzelfde. We kijken normaal in de les vanuit verschillende perspectieven naar historische situaties, het nota's nemen dient om het verhaal te organiseren en te verwerken, maar het is vooral de dialoog en interactie die leerlingen erbij betrekt. Het lijkt een beetje op Socrates die op de markt van Athene met mensen in gesprek ging. Hijzelf vergeleek het met vroedkunde. Je helpt bij het baren van ideeën en inzichten. Dit zou ‘live’ kunnen op Google Hangouts. Een nieuwe virtuele markt. Het is wel een druk plein. Zou het gaan met tweeëntwintig leerlingen, waarbij ik ook mijn afbeeldingen en filmpjes toon en in speel op hun vragen en antwoorden? Het lijkt ‘toveren’ op dit moment. Ik wil eigenlijk dat leerlingen zelf aan de slag kunnen en mij helemaal niet meer nodig hebben. Hoe kan ik ze van op afstand aansporen om op een persoonlijke ontdekkingstocht te gaan? Ik ben er nog niet uit. Voorlopig heb ik mijn leerlingen via Smartschool een humanistisch noodpakket gestuurd. Het is niet echt een opdracht. Maar het ligt wel in de traditie van het universele opvoedingsideaal. Het Smartschoolbericht is een rantsoen van links over het universum, leren leren, filosofie van Descartes en over het coronavirus natuurlijk. Televisieseries als ‘Westworld’, ‘Big Little Lies’, ‘Chernobyl’, ‘the Handmaid's Tale’ en ‘The Outsider’ heb ik op Google Drive met de leerlingen gedeeld. Ook podcasts als ‘Everything is Alive’ en ‘Freakonomics’ moeten het eiland van leerlingen groter maken. Op het moment van versturen had ik een machteloos maar ook nieuwsgierig gevoel. Alsof je een ballon met een kaartje eraan laat mee waaien op de wind. Je kan alleen maar hopen dat hij niet onmiddellijk vast komt te zitten in een boom en je bent benieuwd waar hij terecht komt? ‘Zaadjes’ zijn een betere metafoor. Je laat ze wegwaaien en hoopt dat ze in vruchtbare grond terechtkomen. Nu besef ik nog beter wat we tijdens een les geschiedenis doen. Een klaslokaal is meer een tuin waarin je de omstandigheden creëert voor zaadjes om te groeien.